Powtarzam to często i powtórzę jeszcze raz: czas w ratownictwie ma ogromne znaczenie. To od szybko udzielonej pierwszej pomocy zależy zdrowie, a nieraz życie drugiego człowieka. Poszkodowany w stanie zagrożenia życia powinien otrzymać specjalistyczną pomoc jak najszybciej. Złota godzina w medycynie w wypadkach oraz przy udarze mózgu i zawale serca jest szczególnie ważna. Natychmiastowe wezwanie służb ratunkowych, gdy wymaga tego sytuacja, oraz podjęcie czynności ratunkowych, jak np. resuscytacja czy defibrylacja, zwiększają szanse na przeżycie ofiary wypadku. W tym artykule wyjaśnię Ci, co to jest złota godzina w ratownictwie i dlaczego ma decydujące znaczenie.
Zrozumienie Złotej Godziny w Medycynie
Definicja i znaczenie – co to jest złota godzina
Pojęcie złotej godziny w medycynie określa czas, w jakim osoba w stanie zagrożenia życia powinna trafić do szpitala lub placówki, w której możliwe jest udzielenie jej fachowej pomocy. Jest to maksymalnie 60 minut. Czas ten liczymy od momentu wystąpienia zdarzenia. Co jednak istotne, każda minuta ma znaczenie. Mówimy o złotej godzinie, ale w rzeczywistości jest to czas umowny. Każdy uraz jest inny, jeden jest rozległy, inny mniej, ale bardziej niebezpieczny np. bezpośredni uraz mózgu lub rdzenia kręgowego. Na pojęcie co to jest złota godzina składa się:
- zabezpieczenie miejsca wypadku,
- szybkie i skuteczne wdrożenie czynności związanych z pierwszą pomocą przez świadków zdarzenia,
- wezwanie służb ratunkowych (dzwoniąc pod numer 112),
- przyjazd ZRM i wykonanie medycznych czynności ratunkowych,
- transport do szpitala.
Historia terminu
Złota godzina w ratownictwie medycznym jest pojęciem wprowadzonym w 1961 roku przez R. Adamsa Cowleya, chirurga traumatologa z Uniwersytetu Baltimore. Idea złotej godziny w medycynie powstała w Stanach Zjednoczonych i dotyczyła pacjentów po urazach wielonarządowych w wyniku działań wojennych. Ten amerykański lekarz stwierdził, że skuteczne działania medyczne u poszkodowanych zastosowane zaraz po wypadku znacznie zwiększają u nich szanse przeżycia. Potwierdziły to doświadczenia amerykańskie z wojny w Korei i w Wietnamie. Jeżeli żołnierz po ciężkim urazie docierał do szpitala w ciągu pierwszej godziny, to w tej grupie śmiertelność była najniższa. Te obserwacje zaowocowały tworzeniem polowych szpitali na terenach objętych wojną.
Złota Godzina: Krytyczny Moment w Ratownictwie Medycznym
Znaczenie czasu w medycynie ratunkowej
Dlaczego ten czas jest tak ważny? Poszkodowany powinien trafić do szpitala jak najszybciej, bo dzięki temu ogranicza się skutki wstrząsu, zmniejsza rozległości urazu i często nieodwracalne zmiany w obrębie narządów wewnętrznych. Wczesna pomoc umożliwia także wprowadzenie skuteczniejszych form leczenia. Państwowe Ratownictwo Medyczne ma za zadanie zapewnić każdej osobie w stanie nagłego zagrożenia zdrowia lub życia niezbędną pomoc medyczną. Celem systemu ratownictwa jest maksymalnie skrócenie czasu dojazdu do potrzebującego pomocy. Założeniem jest to, aby spełniona została właśnie ta złota godzina, czyli żeby pacjent trafił do szpitala w maksymalnie 60 minut od wystąpienia wypadku.
Przegląd stanów medycznych i ich pilność
Schemat ABCDE oraz/lub CABCDE pozwala na ocenę stanu poszkodowanego w sytuacjach nagłych i krytycznych. To właśnie świadkowie zdarzenia są najważniejszym ogniwem łańcucha przeżycia. Należy zwrócić uwagę na różne parametry życiowe. Nagłe wykrwawienie, ostre niedotlenienie albo rozległe urazy są z pewnością przesłanką do tego, by natychmiast wezwać karetkę. Dyspozytor numeru 112 udzieli Ci konkretnych wskazówek dotyczących tego, co powinieneś zrobić zanim zostaną wdrożone odpowiednie czynności ratunkowe. Będziesz spokojniejszy, gdy wcześniej nabędziesz wiedzę i umiejętności na kursie pierwszej pomocy. Szczególnie ważne jest rozpoczęcie czynności z zakresu pierwszej pomocy, w tym opatrzenie poszkodowanego i wczesna resuscytacja. W przypadku zatrzymania akcji serca mózg umiera po czasie od 3 do 5 minut. To zbyt mało czasu, aby czekać na przybycie karetki pogotowia. Pierwsza pomoc musi być udzielona natychmiast. Działania z zakresu BLS+AED, wykonane jeszcze przed przyjazdem zespołu ratownictwa medycznego to ratowanie czyjegoś życia. Triaż, czyli segregacja medyczna to z kolei proces klasyfikowania pacjentów według pilności potrzeb medycznych. W ramach triażu na miejscu wypadku czy szpitalnym oddziale ratunkowym, personel medyczny ocenia stan osób wymagających opieki medycznej, aby szybko zdecydować, kto wymaga natychmiastowej pomocy.
Złota Godzina w Praktyce: Urazy, Zawały, Udar
Złota godzina w przypadku urazów
Schemat złotej godziny określa prawdopodobieństwo przeżycia z niemal 90-100 proc. w warunkach idealnych, gdy poszkodowany trafia natychmiast na stół operacyjny, do około 50 proc. po 30 minutach, a po 60 minutach jest to 10 proc. i mniej. W wyniku urazu wielonarządowego 30 proc. zgonów następuje w ciągu 2-3 godzin od wypadku. Pełne rozwinięcie się nieodwracalnych skutków urazu trwa od kilku minut do godziny. Szybka pomoc zdecydowanie zwiększa szansę na przeżycie i powrót do zdrowia ofiary wypadku.
Złota godzina a zawały serca
Złota godzina w medycynie (golden hour) odnosi się przede wszystkim do osób ze świeżym zawałem serca i uniesieniem odcinka ST. Stan ten wynika z ostrego zaczopowania tętnicy wieńcowej. Im szybciej udrożnimy zatkaną tętnicę, tym mniejsza będzie strefa niedokrwienia, a być może uda się uniknąć nieodwracalnego uszkodzenia tkanki mięśnia sercowego. Z badań eksperymentalnych na zwierzętach wiadomo, że niedokrwienie mięśnia sercowego spowodowane zakrzepem może być odwracalne, jeśli to naczynie udrożni się w ciągu 20 minut. W jednej z prac naukowych (Heestermans T. i wsp. 2010) opisano sytuację, gdy pacjent przyjeżdżał do szpitala ze wstępnym rozpoznaniem zawału, natomiast na skutek leczenia podjętego już w karetce oraz szybkiego udrożnienia tętnicy wieńcowej do tego zawału nie doszło. Gdy dokonano tego w ciągu pierwszych 2,5 godziny, to u blisko 13% z nich zawał się nie dokonał. Liczy się każda minuta.
Złota godzina przy udarach mózgu
Statystyki pokazują, że 1 na 6 osób dozna udaru w ciągu życia. 85-90 proc. wszystkich udarów stanowią udary niedokrwienne. Pozostałe przypadki to udary krwotoczne wywołane uszkodzeniem tętnicy i wylewem krwi do mózgu. Według najnowszych danych rocznie jest w Polsce około 90 tys. udarów niedokrwiennych. Skutkiem udaru jest zniszczenie fragmentu mózgu, a w efekcie niepełnosprawność lub zgon. Jedynie jak najszybsze włączenie odpowiedniego leczenia: podanie leków rozpuszczających krew lub mechaniczne udrożnienie tętnicy może pomóc. Warunkiem jest jednak szybkie wezwanie pomocy. Osoba z udarem musi jak najszybciej trafić do oddziału udarowego. Czasem bagatelizowane są niepokojące objawy:
- kłopoty z mówieniem i rozumieniem tego, co mówią inni,
- paraliż lub drętwienie twarzy, rąk lub nóg, często dotyczące tylko jednej strony ciała,
- problemy z widzeniem w jednym lub obu oczach,
- ból głowy lub zaburzenia świadomości,
- kłopoty z chodzeniem, utrata równowagi, zawroty głowy.
Zapamiętaj hasło: „time is brain” (“czas to mózg”). W przypadku, gdy podejrzewasz u siebie lub kogoś innego udar – zadzwoń pod numer ratunkowy. W czerwcu 2023 r. naukowcy z Uniwersytetu w Göteborgu i Uniwersytetu w Kolonii opublikowali potencjalnie przełomowe odkrycie. W testach na myszach po udarze podawano do nosa pewną szczególną cząsteczkę chemiczną – peptyd o nazwie C3a. Naukowcy wprowadzili leczenie dopiero po siedmiu dniach od udaru. Podana myszom cząsteczka nasilała powstawanie połączeń między neuronami, więc jest nadzieją dla wszystkich pacjentów poudarowych, którzy nie otrzymali szybko profesjonalnej pomocy (dotarli za późno na trombolizę czy trombektomię). Od testów na myszach do stosowania leku na ludziach jednak jeszcze daleka droga. Póki co jedynym skutecznym działaniem jest szybkie dostarczenie pacjenta na oddział ratunkowy.
Procedury i Protokoły Działania w Złotej Godzinie
Rola systemów ratownictwa medycznego
Od chwili przyjęcia zgłoszenia przez dyspozytora medycznego średni czas dotarcia do pacjenta nie powinien być większy niż 8 minut w mieście powyżej 10 tysięcy mieszkańców. Natomiast poza miastem powyżej 10 tysięcy mieszkańców nie powinien być większy niż 15 minut. W praktyce wszystko zależy od odległości, jaką musi pokonać karetka, sytuacji na drodze i tego, czy kierowcy tworzą korytarz życia.
Wyzwania w Realizacji Złotej Godziny
Złota godzina w ratownictwie jest pewnym standardem określającym maksymalny czas akcji ratunkowej. W zakresie pierwszej pomocy i kwalifikowanej pierwszej pomocy najważniejsze jest pierwsze (tzw. platynowe) 10 minut z tej godziny. Czas tuż po wystąpieniu zdarzenia ma szczególne znaczenie. Przyjazd służb ratunkowych może się opóźnić. Nawet najszybsza reakcja służb ratunkowych może nie pomóc, jeśli nie zostanie udzielona pierwsza pomoc adekwatna do zaistniałej sytuacji. W dodatku czasem konieczny jest transport między różnymi placówkami szpitalnymi, gdy dany szpital nie dysponuje odpowiednim oddziałem/sprzętem/personelem. To wydłuża czas, w którym udzielona jest właściwa pomoc medyczna.
Złota godzina: kluczowe wnioski
Podsumowując: złota godzina w ratownictwie (golden hour) jest to czas, w jakim pacjent będący w stanie zagrożenia życia powinien otrzymać pierwszą pomoc przed przyjazdem profesjonalnych służb ratunkowych oraz znaleźć się w szpitalu lub innym miejscu, gdzie zostanie mu udzielona pomoc specjalistyczna. Im wcześniej zostaną wdrożone procedury medyczne, tym większa szansa na przeżycie, zminimalizowanie ubytków neurologicznych oraz redukcję powikłań powypadkowych.
Źródła:
Leszek Brongnel, Złota godzina Czas życia czas śmierci, Wydawnictwo Medyczne, Kraków 2007, wyd. 2.
Zostaw Komentarz